Hazırlayan: Erdi Kanbaş – Özel Eğitim Uzmanı
e-posta: ekanbas@mynet.com

Obezite, vücutta aşırı yağ depolanmasıyla ortaya çıkan, fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilen bir enerji metabolizması bozukluğudur. Obezite, çoğunlukla erişkinlerin bir sorunu olarak kabul edilse de, son yıllarda hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerde çocukluk ve ergenlik döneminde görülme sıklığının giderek arttığı saptanmış durumdadır. Obezite ciddi, yaygın ve hızla büyüyen bir sağlık sorunudur. Çocuklarda obezitenin sebebi büyük bir oranda yanlış beslenmeyle ilgilidir. Obezitenin tüm çocuk ve ergenlik dönemindekilerin %20-27’sini etkilediği bilinmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ekonomik geliri az ailelerde obezite sık gelişirken, gelişmekte olan ülkelerde ekonomik düzeyi yüksek ailelerde daha fazla obezite gelişmektedir. Beslenme alışkanlıklarının değişmesi, diyetteki yağ oranının artması, hareketin azalması gibi nedenlerle obezite giderek tırmanmaktadır. Obezite çocukluk ve ergenlik döneminde başlarsa yağ hücresi sayısı 3-5 kat artmaktadır. 4-11 yaş grubu arasında kazanılan obezite daha sonraki dönemde de devam etmesi bakımından önemlidir.

Ailenin beslenme alışkanlıkları, çocuklarda obezite için önemli bir risk etkenidir. Pek çok araştırmacı, çocuklarda obeziteye etki eden ailesel birçok etkenin bulunduğunu bildirmektedir. Çalışmalar, doğumdan itibaren anne sütüyle beslenen çocuklarda obezitenin daha az görüldüğünü göstermektedir. Yaşamın ilk yılında karışık ya da yapay beslenen çocuklara, her ağlayışlarında biberonla süt ya da muhallebi gibi zengin kalorili yiyecekler vermekse, obeziteye yol açabilmektedir. Fazla yağ içeren besinlerle beslenen ailelerin çocuklarında obezite daha fazla görülmektedir. Çocukların severek yedikleri “fastfood” türü, fazla yağ ve kalori içeren besinler de obeziteye yol açabilmektedir.

Çocuklarda obezite; hipertansiyon, kanda trigliserit ve kolesterol yüksekliği ve buna bağlı kalp-damar hastalıkları, kanda pıhtılaşma eğilimi, enfarktüs ve felç, şeker hastalığı, safra taşlarına ve bazı kanser türlerine eğilim ve yatkınlık, nefes alma zorluğu, gece uyku apneleri, yorgun uyanma, kas-iskelet problemleri, eklem sorunları ve cilt problemleri gibi sorunlara yol açmaktadır.

Obezite aynı zamanda, çocuklarda vücut ve benlik imaj ve algılamalarıyla ilgili bozukluk, sıklıkla tembel, aldırmaz ve aptal olarak algılanma ve bu çocukların okulda şiddet kurbanı olarak seçilmesi gibi günlük yaşamda da bazı olumsuzluklara neden olabilmektedir.

Zihinsel engelli bireyler, zihinsel engelli olmayan bireyler ile karşılaştırıldıklarında obezite (şişmanlık) görülme oranının oldukça yüksek olduğu bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda, obezite (şişmanlık) ile zeka düzeyleri arasında ters bir ilişki olduğu belirtilmiştir . Bu bilgilere rağmen zihinsel engelli bireyler arasında obezite görülme oranı çok fazla araştırılmamıştır. Hafif ve orta derecede zihinsel engelli olan bireylerde obezite oranının ciddi ve ağır olanlara göre daha fazla olduğu görülmektedir. Hafif ve orta derecede zihinsel engelli kadınların %38’i, erkeklerin %28’i obez bulunurken, diğer grupta bu oranın kadınlarda %28, erkeklerde %7 olduğu açıklanmıştır.

Zihinsel engelli bireylerde obezitenin temel nedeni, uygun olmayan beslenme alışkanlığı ve inaktivitedir. Ağır derecede zihinsel engelli bireyler başkalarına bağımlı bir hayat sürdürdükleri için bu grupta obezitenin görülme oranı daha düşüktür. Hafif ve orta derecede olanlar ise başkalarına daha az bağımlı yaşamakta, ne zaman, ne kadar ve hangi sıklıkta yiyeceklerine kendileri karar vermektedirler. Bu durum obezite görülme oranını arttırmaktadır . Obezite gelişiminin önlenmesi ve obez olan zihinsel engelli bireylerde vücut yağ oranının azaltılmasına yönelik çalışmaların yapılması önem taşımaktadır.

Fiziksel aktivite ve egzersiz sağlıklı bireyler için olduğu gibi zihinsel engelli bireyler için de bir o kadar hatta daha önemlidir. Böyle olmasına karşın bu popülasyondan elde edilen bilgiler yeterli değildir. Zihinsel engelli bireyler uzun yıllar yaşayabildikleri için bu bireylerde yaşlı popülasyonun sayısı da artmaktadır . Bu nedenle zihinsel engelli yaşlı bireylerin fiziksel uygunluk düzeylerinin belirli seviyede tutulması ve geliştirilmesinin önemli olduğu açıklanmıştır. Zihinsel engelli yaşlılarda kardiyovasküler bozukluklar oldukça yaygındır ve yaşamdan beklentileri doğrudan aktivite ile ilgilidir. Bu nedenle zihinsel engeli bireylere egzersizin önerilmesi önem taşımaktadır . Pek çok çalışma, zihinsel engelli yetişkin bireylerin kuvvet seviyelerinin zihinsel engelli olmayan bireylerden düşük olduğuna dikkat çekmektedir. Kas kuvveti ve enduransı, ağırlık taşımak ve kaldırmak, merdiven inip çıkmak, iyi bir duruşu devam ettirmek, işle ilgili aktiviteleri yerine getirmek dahil günlük aktivitelerde geliştirilmiş performans ile ilişkilidir. Kuvvet azlığı, osteoporozun (kemik erimesi) gelişmesine ve travma riskinin artmasına neden olabilmektedir .

Obezite zihinsel engelli çocuklarda çok sık karşılaşılan bir sağlık sorunudur.Aşırı yeme,doyma hissinin olmaması,tatlı,çikolata ve çok şekerli içecek tüketme gibi nedenlerle ortaya çıkabildiği gibi fiziksel aktivite azlığına bağlı olarak ta obezite bu çocuklarda görülebilmektedir.Zihinsel engelli çocukların büyük bir çoğunluğunun eve bağımlı olması ve yaşları ilerledikçe eve bağımlılıklarının daha çok artması ve bağımlılığa bağlı olarak evde zihinsel engelli çocuğun sürekli bir şey yeme isteği, yanlış beslenme alışkanlıkları, ailelerin zihinsel engelliliği yeterince tanımaması zihinsel engelli çocukta obeziteyi arttıran faktörler arasındadır.Zihinsel engelli çocukların göstermiş olduğu davranış bozukluklarında ailelerin gelişigüzel şekilde çocukların her istediğini yapması ve çocuklarına istedikleri her türlü yiyeceği (bisküvi,cips,şekerli yiyecekler vb.) vermesi, yeterli ve dengeli bir beslenme şeklinin olmaması, zihinsel engelli çocukların hareketlerindeki sınırlılıklar, büyük kas becerilerindeki yetersizlikler,ek engel durumları, ailelerin zihinsel engelli çocuklara yönelik uygulanan diyet programlarında esnek davranması, zihinsel yetersiz çocuklarda obezite durumu ile karşılaşıldığında sağlık kurumlarından yararlanılmaması ve ailenin ne yapacağını bilmemesi bu çocuklarda obezite durumunun görülmesinde önemli olan etkenlerdir.

Zihinsel engelli çocuklarda obezite ile karşılaşıldığında doktor kontrolünden geçtikten sonra uygun bir diyet planlanması, enerji içeriği yüksek besinler ve hazırlama yöntemlerinden kaçınılması obezite sorununun çözümünde yarar sağlayacaktır. Bazı obezite durumlarında ise davranış terapisi sorunun çözümünde yardımcı olacaktır.

     Kaynakça

• • Çınar Dede, Nursan: “Çocukluk Çağında Şişmanlık Nedenleri”,
    Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı:417. Ağustos-2002
  • Ertürk, Berrin Benan: “Mental Retardasyon ve Fiziksel Uygunluk”
  • Gürdağ, Mahinur: “Zihinsel ve Bedensel Özürlülerde Beslenme Sorunları ve Çözüm Yolları”, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Yayınları, 2001.
  • Hatun, Şükrü: “Çocuklarda Şişmanlık ve Zararları”

* Bu makale, hiçbir düzenleme yapılmadan, yazıldığı şekilde alıntılanmıştır. ZİÇEV, yazı içeriğinde bulunabilecek rahatsızlık verici kelime ve ifadelerden sorumlu değildir.