Hazırlayan: Erdi Kanbaş – Özel Eğitim Uzmanı
e-posta: ekanbas@mynet.com

Tüm engellilerin onda birini zihinsel engellilerin oluşturduğu kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalar toplumun (saptanabildiği kadarıyla) %1’inin, hafif olgularla beraber en az %3’ünün zihinsel engelli olduğunu göstermektedir. Tüm dünya üzerinde zihinsel engelliler grubu incelendiğinde zihinsel engelli bireylerin dörtte üçünün gelişmekte olan ülkelerde bulunduğu tahmin edilmektedir.Çünkü gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızının fazla olması bunda etken olduğu düşünülmektedir.

Günümüzde zihinsel engelliliğin 250’den fazla nedeni vardır. Ancak çoğu zihinsel engellilik durumunda kesin neden ya da nedenler bilinmemektedir. A.B.D’de yapılan bir çalışmaya göre hafif derecede zihinsel engellilerin yarısında, ağır derecede zihinsel engellilerin %30’unda neden bilinmemektedir.Bu durumun başlıca nedeni, insan organizmasının meydana gelişinin ve gelişiminin son derece karmaşık olmasıdır.

Zihinsel engelliliğin nedenleri engel durumuna göre değişebilir ve çok çeşitlidir. Bazı durumlarda engelliliğin oluşum nedenleri bilinmemekle birlikte genel olarak bilinen nedenler doğum öncesi,doğum sırası ve doğum sonrası oluşan nedenler olmak üzere üç ana başlık altında toplayabiliriz:

Doğum Öncesi Oluşan Nedenler:

Annenin yaşı,beslenmesi,hamilelikte kullandığı ilaçlar,içki-sigara-uyuşturucu gibi alışkanlıkları,radyasyona maruz kalma,psikolojik sorunları,akraba evliliği,geçirdiği hastalıklar (özellikle hamilelikte), kazalar, travmalar, çocuk-anne arasındaki kan uyuşmazlığı, genetik olarak aileden geçen bazı özelliklerin taşınması gibi bazı nedenler sayılabilir.

Doğum Sırası Oluşan Nedenler:

Erken-geç doğum, kordon dolanması, güç ve riskli doğum, doğum sırası kazalar (bebeği düşürme gibi),vakum-forseps gibi aletlerin özelikle uzman olmayan kişilerce kullanılması, doğumun hijyenik olmayan ortamlarda yapılması, doktor hataları gibi nedenler sayılabilir.

Doğum Sonrası Oluşan Nedenler:

Enfeksiyona maruz kalma,çocuğun geçirdiği ateşli hastalıklar, hastalıklarda yanlış ve geç müdahale, beslenme bozuklukları (yetersiz ve dengesiz beslenme), kazalar-travmalar, çok yetersiz çevre koşularını sayabiliriz.

Doğum öncesinde hamile annenin geçirdiği rubella (kızamıkçık), frengi ve toksoplazma gibi bulaşıcı hastalıkların doğrudan ya da dolaylı olarak beyni etkilemesi durumunda, beyinde hasar ya da incinmeler ağırlık derecesine ve beyinde etkin olduğu bölgeye göre, zihinsel işlevlerde geriliklere, işitme ve görme duyularında, bedensel hareketlerin kontrolünde çeşitli bozukluklara neden olabilmektedir. Aynı şekilde,çocuğun doğum sonrasında geçirdiği menenjit, beyin iltihabı (encephalitis) gibi bulaşıcı hastalıklar ve zehirlenmeler beyinde çeşitli hasarlara neden olabilmektedir. Günümüzde zihinsel engellilik durumuyla çağrışan en önemli zehir maddesi kurşun alaşımlı boyalardır. Zarar etkileri belirlendikten sonra kullanımı yasaklanan bu boyalar, bazı eski mobilya ve oyuncakların hala üzerindedir. Çocuk tarafından yüksek miktarda alınan kurşun, hayati tehlikesi yanında zihinsel engelliliğe de neden olabilmektedir.

Doğum anında çocuğun oksijensiz kalması (anoxia), zor ve araçlı doğumlar, ender de olsa beyinde hasara neden olabilmektedir. Doğum anında çocuğun normal süre içersinde hava ile karşılaşması sonucunda beyindeki sinir hücreleri oksijensiz kalmaktadır. Bu durumda havasız kalma süresinin uzunluğuna göre ölüm ya da beyinde çeşitli hasarlar meydana gelmektedir.

Sağlıklı bireylerde alınan besin maddeleri vücutta belirli bir biçim ve sıra içerisinde çeşitli değişikliklere uğramaktadır.Metabolizma bozukları olarak adlandırılan bu süreç bazı bireylerde çeşitli nedenlerle sağlıklı olarak işlememektedir. Bu durumda ortaya çıkan zehirli maddeler tüm vücudun olduğu gibi beynin gelişimini engellemektedir. Günümüzde bilinen metabolizma bozukluklarının en yaygın olarak bilineni PKU (Fenilketonüri) ve endoktrin bozukluğudur (hipotiroid).

Zihinsel engellilerin %80-85’ini hafif derecede geri olanlar oluşturmaktadır. Bunların çoğunluğunda herhangi bir organik nedene rastlanamamaktadır. Bu gibi durumlarda neden olarak psikososyal dezavantaj gösterilmektedir. Psikososyal dezavantaj genellikle erken çocukluk döneminde yaşanılan yoksul sosyal ve kültürel çevreyi tanımlamaktadır.

Zihinsel engellilik nedenlerini bilmenin iki önemli yararı vardır. Birincisi nedenleri bilirsek en azından zihinsel engelliğin bir bölümünü önleyebiliriz,topluma koruyucu önlemler konusunda bazı ipuçları verebiliriz. İkincisi, neden ya da nedenlerin bilinmesi bize eğitim konusunda bazı ipuçları vermektedir.

* Bu makale, hiçbir düzenleme yapılmadan, yazıldığı şekilde alıntılanmıştır. ZİÇEV, yazı içeriğinde bulunabilecek rahatsızlık verici kelime ve ifadelerden sorumlu değildir.